Wsparcie zmiany społecznej w Wielkopolsce Wschodniej

Transformacja Wielkopolski Wschodniej generuje wyzwania związane z przejściem modelu gospodarki opartej na przemyśle wydobywczym do gospodarki zeroemisyjnej. Rozwój subregionu konińskiego od lat 50. XX w. powiązany był ściśle z eksploatacją węgla brunatnego.  Gwałtowny wzrost uprzemysłowienia tego terenu wiązał się z powstawaniem nowych miejsc pracy w kopalniach i elektrowniach, rozbudową Konina, ale też budowaniem tożsamości lokalnej opartej na dumie z rangi regionu jako węglowego zagłębia. Przez blisko 70 lat głównym pracodawcą w regionie był przemysł wydobywczo-energetyczny, zatem obszar Wielkopolski Wschodniej był i jest silnie uzależniony od monokultury gospodarczej. Zmiana modelu gospodarczego w Wielkopolsce Wschodniej wiąże się nie tylko ze zmianą na rynku pracy, dla mieszkańców i mieszkanek oznaczać będzie zmianę dotychczasowego modelu życia, relacji społecznych, wzorców rodzinnych i konieczność zbudowania nowej regionalnej tożsamości. Skala tych zmian wiąże się z wysokimi kosztami społecznymi. Samorząd Województwa Wielkopolskiego dostrzega potrzebę szczególnego wsparcia mieszkańców Wielkopolski Wschodniej w niwelowaniu negatywnych zjawisk, będących konsekwencją transformacji energetycznej – mówi Paulina Stochniałek, Członkini Zarządu Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

Przeciwdziałanie negatywnym konsekwencjom transformacji energetycznej regionu wymaga zaopiekowania i wsparcia przez organizacje i instytucje publiczne różnych grup mieszkańców i mieszkanek. Trzeba zauważyć, że nie tylko górnicy, pracownicy ZE PAK będą narażeni skutki restrukturyzacji głównego pracodawcy – utratę bądź zmianę zatrudnienia, konieczność dostosowania do  nowych warunków życia, utratę dotychczasowego prestiżu związanego z miejscem pracy, utratę dochodów na dotychczasowym poziomie, zmianę swojej roli w rodzinie. Z nową sytuacją będzie się mierzyć bliższe i dalsze otoczenie osób zatrudnionych w wygaszanym sektorze wydobywczym. Szczególnie uzasadnione jest skierowanie wsparcia do rodzin pracowników, ponieważ na ich kondycji zaważą wszelkie negatywne skutki związane z utratą stabilności zatrudnienia, poczucia bezpieczeństwa, przynależności.

Celem transformacji Wielkopolski Wschodniej musi być rozwój całego regionu. Uzależnienie od jednego typu gospodarki zapewniało gminom stabilizację finansową, ale jednocześnie nie inspirowało do poszukiwania nowych rozwiązań społecznych i gospodarczych. Likwidacja kopalń i elektrowni w poszczególnych gminach spowoduje pogorszenie się ich sytuacji społeczno – ekonomicznej. W krajobrazie społecznym znikną warunki do kształtowania tożsamości regionalnej opartej na górnictwie, brak wspólnego miejsca pracy może poluźnić więzy społeczne, ubożenie byłych pracowników sektora może ograniczyć korzystanie z lokalnych usług. Dlatego ważne jest wsparcie gmin, które utracą dochody generowane przez sektor górniczo-energetyczny, w możliwościach świadczenia usług społecznych i aktywizacji społecznej mieszkańców i mieszkanek.  

W 2022 roku na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego opracowane zostało badanie społeczne: „Mieszkańcy i instytucje polityki społecznej w obliczu transformacji energetycznej w Wielkopolsce Wschodniej – wyzwania i potrzeby”. Rekomendacje zawarte w badaniu posłużyły do przygotowania przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu założeń projektu „Wsparcie zmiany społecznej w Wielkopolsce Wschodniej”

Projekt kierowany jest do:

• osób dotkniętych transformacją, wsparciem zostaną objęci mieszkańcy z powiatów: konińskiego, kolskiego, tureckiego, słupeckiego, m. Konin, w szczególności pracownicy wygaszanego sektora paliwowego i ich rodziny.
• społeczności lokalnych dotkniętych transformacją, w tym do dzieci i młodzieży
• kadry samorządów lokalnych i instytucji polityki społecznej gmin i powiatów objętych transformacją

Celem projektu jest wzmocnienie potencjału instytucji polityki społecznej i lokalnych społeczności do zarządzania zmianą społeczną i udzielania wsparcia mieszkankom, mieszkańcom narażonym na negatywne skutki transformacji.

Działania projektowe będą realizowane od stycznia 2024 r. do grudnia 2028 r. Pierwszym etapem projektu będą szkolenia dla przedstawicieli samorządów, instytucji pomocowych, organizacji pozarządowych. – Zamierzamy uruchomić szkołę liderów, zaawansowany program rozwojowy skierowany do osób, które będą decydowały o kierunku zmian, dokonujących się w regionie – mówi Zofia Rutkowska, Zastępczyni Dyrektora ROPS ds. strategicznych. Praca w szkole liderów  zakłada 3 komponenty:

1. Nabycie kompetencji osobistych do zarządzania procesem zmiany i wykorzystywania ich w pracy w środowisku lokalnym.
2. Wzmocnienie współpracy między uczestnikami, związanie grup inicjatywnych, które podejmą się realizacji wspólnych działań.
3. Wypracowanie, we współpracy z ekspertami tematycznymi, konkretnych projektów w zakresie rozwoju usług lokalnych kierowanych do osób dotkniętych transformacją i ich rodzin.

Uczestniczki i uczestnicy szkoły liderów będą mieli możliwość rozwijania kompetencji komunikacyjnych, przywódczych, myślenia strategicznego oraz zdobycia wiedzy dot. metod wsparcia mieszkańców w sytuacji transformacji. Wypracowane przez nich projekty rozwoju usług społecznych zostaną skierowane do wdrożenia przez poszczególne gminy.    

Kolejnym etapem projektu będzie przekazanie minimum 20 jednostkom samorządu terytorialnego (gminom lub powiatom) grantów na realizację założeń zawartych w opracowanych modelach wsparcia oraz rozwój usług społecznych. Pozyskane w ramach grantów środki gminy będą mogły przeznaczyć  m.in. na uruchomienie lokalnych miejsc świadczenia usług, np. centrów wsparcia transformacji, gdzie po pomoc będą mogli się udać mieszkańcy doświadczający kryzysu związanego z utratą pracy, problemów rodzinnych, itp.  Zakładamy, że realizatorem zadania będą: urzędy gmin lub ośrodki pomocy społecznej, centra usług społecznych, starostwa powiatowe lub powiatowe centra pomocy rodzinie. Pierwszeństwo do udziału w grantach będą miały gminy o znacznej liczbie pracowników odchodzących z sektora wydobywczo-energetycznego (powyżej 2% zatrudnionych pochodzących z gmin w liczbie pracowników GK ZEPAK).

Oprócz tego przez cały czas trwania projektu dedykowane wsparcie będzie kierowane do społeczności lokalnych, w tym dzieci i młodzieży. Wobec ryzyka pogłębiania się negatywnych procesów społecznych w regionie, takich jak m.in: osłabienie więzi społecznych, izolacja, ryzyko uzależnień i kryzysów psychicznych, wysokie ujemne saldo migracji, zasadne jest objęcie wsparciem najmłodszych mieszkańców i mieszkanek. Świadczone wsparcie obejmować będzie:

1. psychoprofilaktykę, w tym w szczególności interwencji kryzysowej, profilaktyki samotności i uzależniania,
2. działania antyprzemocowe, przeciwdziałanie nierównemu traktowaniu itp.,
3. profilaktykę wykluczenia młodzieży, wdrażanie modelu wspierania aktywności społecznej młodzieży, upowszechniania, wsparcie tworzenia miejsc aktywności dedykowanej młodzieży (np. klubów młodzieżowych czy placówek wsparcia  dziennego w formie podwórkowej).

Na realizację projektu  pn.„Wsparcie zmiany społecznej w Wielkopolsce Wschodniej”  w ramach programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 przeznaczono kwotę 17 000 000 zł (70% ze środków UE, 30% ze środków budżetu państwa).

Materiał przygotował Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Poznaniu