Klupa, kukać, szagówki. Skąd się wzięły te słowa w naszym języku?

Mamy z drugiej strony słowa, które są generalnie znane w większości kraju, ale czasem znaczą coś innego w różnych regionach. Mnie zaskoczyła „miednica”, która dla mnie znaczy metalową misę, dość szeroką, a w innych regionach oznacza po prostu dużą miskę, np. do noszenia prania. Ja jednak w życiu nie powiedziałbym, że pranie noszę w miednicy.

Dla mnie właśnie zwykła większa miska, niekoniecznie metalowa, to już właśnie miednica.

Na kartogramach to dobrze widać. W jednym regionie powiaty są na czerwono, tam słowo jest powszechnie używane, a po drugiej stronie na zielono. To nie jest mój wymysł, ludzie tak naprawdę mówią.

Na ile wpływ na język Wschodniej Wielkopolski ma gwara poznańska?

Mnóstwo słów z gwary poznańskiej to germanizmy, które zaabsorbowano w XIX w., przez co do Konina nie mogły trafić, na przykład „wuchta” („dużo”). Badałem też „wiarę” („ludzie”). Wyników jeszcze nie opracowałem, ale wydaje mi się, że zasięg tego słowa jest znacznie dalszy.

Teoretycznie Konina sięgają też „szagówki”, czyli wielkopolskie kopytka. Zna je pan?

Ja mówię kopytka. „Szagówki” też znam, ale skąd – nie wiem. Wydaje mi się, że gdzieś w domu tak się mówiło.

Są sytuacje, że jakiś członek rodziny pochodzi z innego regionu, niż ten, w którym mieszkamy i przyswoił nam swoją wersję jakiegoś słowa. Mam znajomego z Włocławka, którego mama pochodzi spod Rzeszowa. Tam na nabierkę, czy wazówkę mówi się „chochelka”. To słowo w ogóle nie występuje na Kujawach, ale przez mamę przyswoił je i go używa.

Do Konina przyjechało sporo osób i może dlatego gwara zaczęła zanikać. Ludzie musieli się jakoś dogadać i przez to język trzeba było ujednolicić. Zazwyczaj do tego językowego standardu słownikowego. Najszybciej przyjmowały to dzieci, które w szkole uczyły się właśnie takiego języka.

W ankietach bada też pan czasem zwyczaje. I znów ciekawy przykład z naszego regionu, którego sam doświadczyłem. W okolicach Turku istnieje zwyczaj zabierania butów państwu młodym, którzy następnie muszą je odkupić od gości. Na moim własnym weselu rodzina spod Turku zabrała mi buty, a ja nie miałem pojęcia o co chodzi, bo nigdy wcześniej nie byłem świadkiem takiej zabawy, choć mieszkam ledwo 35 km od nich.

Te zwyczaje weselne też wykazały sporo zależności od granic zaborów. Zwyczaj tłuczenia szkła, który pojawia się np. w Koninie, czy w Turku, a w Kaliszu już praktycznie nie występuje. W Koninie też podobno jest popularne śpiewanie na koniec wesela „Kiedy ranne wstają zorze”.

Akurat moje wesele nie trwało do samego rana, więc tego nie jestem w stanie zweryfikować.

Często jest tak, że jakaś mapa wykaże jakieś tendencje i zdarzają się osoby, które twierdzą, że nie znają jakieś słowa czy zwyczaju. Pytając osoby w Krakowie czy wychodzą na dwór, czy na pole to na pewno kilka procent stwierdzi, że jednak na dwór. Nie można więc powiedzieć, że coś jest znane 100% ludzi.

Jest w kraju więcej takich regionów granicznych jak Wschodnia Wielkopolska? Przy czym nie chodzi mi o regiony przy obecnych granicach państwa, ale o te położone wewnątrz, które z jakichś względów są mocno zróżnicowane.

Ten sam zaborowy podział dotknął Kujawy. Bydgoszcz, Inowrocław trafiły do Prus, ale Włocławek do Rosji. Na wielu mapach Kujawy też są podzielone. Tak samo w przypadku Górnego Śląska – Śląsk Cieszyński należał do zaboru austriackiego i zdarzają się słowa, które są znane tylko w okolicy Cieszyna. W Małopolsce powiat włoszczowski, z którego ja pochodzę, należał do zaboru rosyjskiego, a południe to zabór austriacki.

W komentarzach na pana fanpage’u widać, że regionalizmy, różne znaczenia słów powodują w ludziach sporo emocji. Są dyskusje, porównywanie, czasem zdziwienie.

Memem już jest stwierdzenie: „To nie każdy tak mówi?”. Bardzo często pojawia się pod mapami, gdy ktoś uświadamia sobie, że słowo, którego używa na co dzień jest nieznane w innej części kraju. „Jak to możliwe, przecież ja całe życie tak mówię!”.