Choinkę ubierają przed Nowym Rokiem, a na koniec świąt kąpią się w lodowatej wodzie

Co robią nasi ukraińscy goście, kiedy my siadamy do wigilijnego stołu? Okazuje się, że w ukraińskim Bożym Narodzeniu znajdziemy wiele zwyczajów, które kultywujemy w Polsce lub znamy z całkiem jeszcze niedawnej przeszłości. I że niektórzy Ukraińcy będą świętowali razem z nami, choć pewnie większość poczeka do 6 stycznia.

To co mamy wspólne podczas Bożego Narodzenia to przeważnie pozostałości po wspólnych nam słowiańskich obyczajach świętowania nowego roku w dniu przesilenia zimowego, które najsilniej zachowały się w Wigilii, na Ukrainie nazywanej Swiatweczirem, Bahatweczirem lub Bahatą Kutią. Ukraińcy również śpiewają kolędy i ubierają choinkę. Podobnie jak w Polsce stawiało się pusty talerz na stole dla zmarłych przodków (dzisiaj dla niespodziewanego gościa), również w Ukrainie przyjmowano, że w wieczerzy wigilijnej uczestniczą bezcieleśnie krewni, których nie ma już na tym świecie.

W Mikołaja, który przypada 18 grudnia dzieci znajdują prezenty pod poduszką. W ogóle święta obchodzi się w prawosławnej Ukrainie według kalendarza juliańskiego, który różni się od gregoriańskiego o dwa tygodnie, więc kiedy u nas jest 24 grudnia, w kalendarzu juliańskim widnieje dopiero 10. To dlatego prawosławni, którzy świętują według starego kalendarza, mają Wigilię Bożego Narodzenia 6 stycznia.

Dodatkowe zamieszanie wprowadza Nowy Rok, świętowany już według kalendarza gregoriańskiego, który zaczął obowiązywać w Rosji w 1918 roku. Przygotowania do niego rozpoczynają się dwa, trzy dni wcześniej i to właśnie wtedy ubierana jest choinka, którą zwykle rozbiera się dopiero z końcem stycznia, choć wszystko to są daty umowne i różnie to wygląda w różnych rodzinach. No i prezentów pod nią szuka się nie 24 grudnia, a tydzień później, a więc w Nowy Rok.

Jak w Polsce właściwe święta rozpoczynają się Wigilią, ale w prawosławiu przypada ona 6 stycznia, choć od tego roku Ukraińcy mogą sobie wybrać, czy chcą świętować po staremu czy 24 grudnia, bo dwa miesiące temu Kościół Prawosławny Ukrainy zezwolił diecezjom na odprawianie nabożeństw bożonarodzeniowych już 25 grudnia.

- Boże Narodzenie to przede wszystkim święto dzieci - tłumaczą mi Tatiana i Bohdan, którzy od ponad czterech lat pracują w Akademii Nauk Stosowanych w Koninie (dawna PWSZ) i tutaj mieszkają. - Od 7 stycznia dzieci kolędują po domach dziadków i chrzestnych, ale zachodzą też do sąsiadów, bo panuje przekonanie, że kogo tego dnia odwiedzą dzieci i rzucą mu przez próg garść pszenicy lub żyta, to w tym domu będzie w nadchodzącym roku szczęście i dostatek. W zamian dzieci dostają słodycze i drobne prezenty, choć wiadomo, że od bliskich te prezenty będą bardziej okazałe.

Tradycyjna ukraińska wieczerza wigilijna składała się z dwunastu bądź dziewięciu postnych potraw, wśród których był barszcz, ryba, grzyby, pierogi z fasolą bądź kapustą, duszone ziemniaki, kompot z suszonych owoców nazywany tam uzwarem, oraz kutia. Ta ostatnia to najważniejsze z wigilijnych dań (stąd Bahata Kutia), przyrządzane z gotowanych ziaren pszenicy lub jęczmienia, a na południu Ukrainy z ryżu, z dodatkiem miodu, maku i bakalii.

Ukraińcy nie znają pasterki ani opłatka, za to piją podczas Wigilii święconą wodę, która pozostała z poprzedniego Wodochreszcza czyli wigilii święta Chrztu Pańskiego, który przypada 18 stycznia i - podobnie jak u nas święto Trzech Króli - zamyka cykl świąt Bożego Narodzenia. W tym dniu rusza procesja do najbliższego jeziora lub rzeki, gdzie kapłan święci wodę, którą następnie wierni czerpią z przerębla i zabierają do domu, skrapiając nią zabudowania i zwierzęta domowe a pozostałą przechowując do następnej Wigilii Bożego Narodzenia. A ponieważ panuje przekonanie, że kto zanurzy się w tej wodzie, przez cały rok nie będzie chorował, najodważniejsi wchodzą do przerębli.

Pozostałością po kalendarzu juliańskim jest jeszcze tak zwany Stary Nowy Rok, który przypada w noc z 13 na 14 stycznia.

Wesołych Świąt!

Fot. unn.com.ua